Świadczenia, których dotyczy unijna koordynacja to:
1) świadczenia rodzinne:
- zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego
- świadczenia opiekuńcze (zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne; w określonych sytuacjach także specjalny zasiłek opiekuńczy) oraz zasiłek dla opiekuna,
- świadczenie rodzicielskie,
2) jednorazowe świadczenie z tytułu urodzenia dziecka, u którego zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu („Za życiem”),
3) świadczenie wychowawcze (800+),
4) rodzinny kapitał opiekuńczy (w odniesieniu do spraw zainicjowanych z wniosków polskich lub wniosków zagranicznych złożonych do 30 września 2024 r.),
5) świadczenia „Aktywny rodzic”:
- „aktywni rodzice w pracy”,
- „aktywnie w domu”.
Przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nie są objęte następujące świadczenia:
- jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka („becikowe”),
- jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka finansowana ze środków własnych gminy,
- Dobry start (300+),
- świadczenie „aktywnie w żłobku”,
- świadczenia z funduszu alimentacyjnego,
- świadczenie wspierające.
Wnioski o świadczenia rodzinne przyjmuje organ właściwy (wójt/ burmistrz/ prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy). Formalnie realizacją tego zadania najczęściej zajmuje się odpowiedni Urząd Gminy/ Ośrodek Pomocy Społecznej/ Centrum Usług Społecznych. Również organ właściwy wypłaca przyznane świadczenia.
Wnioski o świadczenie wychowawcze/ Rodzinny Kapitał Opiekuńczy/ świadczenia z Programu „Aktywny rodzic” - składa się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) – wyłącznie drogą elektroniczną. Również ZUS zajmuje się wypłatą świadczeń przyznanych.
W przypadku ustalenia, że wnioskodawca, członek rodziny tej osoby lub rodzic dziecka przebywa poza granicami Polski w państwie, w którym mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – organ właściwy/ ZUS występują w tych sprawach do Wojewody, w trybach przewidzianych ustawami prawa polskiego.
Wojewoda ustala, czy w sprawie (oraz w jakim okresie) mają zastosowanie przepisy o koordynacji oraz wskazuje kraj mający pierwszeństwo do wypłaty świadczeń rodzinnych, a także prowadzi konieczną dla sprawy wymianę korespondencji z właściwymi instytucjami zagranicznymi.
Który organ rozpatrzy twój wniosek, jeżeli ustalimy, że w sprawie mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego?:
- w przypadku wniosków dotyczących świadczeń rodzinnych oraz wniosków o świadczenie wychowawcze (złożonych na okres od 1 kwietnia 2016 roku do 31 maja 2022 roku) sprawę rozstrzygnie wojewoda (natomiast świadczenia przyznane przez Wojewodę wypłaci Ośrodek Pomocy Społecznej lub Urząd Gminy/Miasta, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy),
- w przypadku wniosków o świadczenie wychowawcze złożonych na okresy rozpoczynające się od 1 czerwca 2022 roku, wniosków o rodzinny kapitał opiekuńczy oraz świadczeń „Aktywny rodzic” sprawę rozstrzygnie ZUS (zrealizuje również wypłatę świadczeń przyznanych).
Jeżeli ustalimy brak koordynacji – w przypadku świadczeń rodzinnych oraz wniosków o świadczenie wychowawcze złożonych do dnia 31 grudnia 2021 r. - zwrócimy twój wniosek do organu właściwego (wójta/ burmistrza/ prezydenta miasta), który wyda rozstrzygnięcie.
W przypadku ustalenia, że w twojej sprawie zastosowanie z tytułu pierwszeństwa ma ustawodawstwo innego państwa, wojewoda przekaże wniosek do tego kraju wraz z informacją o podjętych ustaleniach. Gdy tylko będzie to możliwe ustalimy, czy możesz otrzymać tzw. dodatek dyferencyjny – różnicę pomiędzy wysokością świadczeń należnych na terenie Polski oraz kraju pierwszeństwa.
W przypadku, gdy zastosowanie z tytułu pierwszeństwa ma ustawodawstwo polskie – wojewoda przekaże wniosek do instytucji właściwej do spraw świadczeń rodzinnych w państwie przebywania drugiego z rodziców dziecka, wraz z wydanym w sprawie rozstrzygnięciem (decyzją własną albo rozstrzygnięciem wydanym przez ZUS) oraz informacją o kwotach świadczeń wypłacanych w Polsce. W ten sposób zapewniamy realizację zasady, aby świadczenia rodzinne były udzielane zgodnie z ustawodawstwem wyznaczonym jako mające pierwszeństwo – a państwo właściwe w drugiej kolejności rozstrzygało w zakresie ewentualnego dodatku dyferencyjnego (jeżeli zagraniczne świadczenia rodzinne sumarycznie okażą się wyższe od świadczeń przyznanych w Polsce, instytucja zagraniczna powinna wypłacić kwotę ustalonej różnicy – nadwyżki ponad kwotę świadczeń udzielonych w Polsce). Ponieważ każde z państw wspólnoty decyduje o uprawnieniu do świadczeń rodzinnych w oparciu o własne przepisy (krajowe) – ich przyznanie będzie zależeć od spełnienia przesłanek odmiennych w każdym z tych państw. Z tej przyczyny możliwa jest sytuacja, gdy pomimo niespełnienia warunków ustawowych w kraju pierwszeństwa (np. wydaniu przez organ w Polsce decyzji odmownej) otrzymasz odpowiednie świadczenia w państwie właściwym w drugiej kolejności, dla którego znaczenie będzie miało spełnienie przez twoją rodzinę innych kryteriów.
Jeżeli sprawa będąca we właściwości ZUS (Rodzinny Kapitał Opiekuńczy - RKO, świadczenie wychowawcze 800+, „aktywnie w domu”, „aktywni rodzice w pracy”) trafi do wojewody w związku z unijną koordynacją świadczeń, co do zasady nie spowoduje to wstrzymania realizacji tej sprawy przez Zakład. Wojewoda ustali, czy i w jakim okresie w sprawie mają zastosowanie przepisy o koordynacji, a także wyznaczy ustawodawstwo mające pierwszeństwo zgodnie z przepisami wspólnotowymi – o swoich ustaleniach niezwłocznie informując Zakład Ubezpieczeń Społecznych – oraz w odpowiednich przypadkach zagraniczne instytucje właściwe do spraw świadczeń rodzinnych. Niezależnie od działań podejmowanych w urzędzie wojewódzkim, postępowanie w tych sprawach prowadzi i świadczenia wypłaca ZUS, jednakże informacje przekazane przez wojewodę mogą okazać się istotne dla ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, jeżeli mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.
Warto nadmienić, że nawet w przypadku ustalenia przez wojewodę, że w twojej sprawie (wyłącznie z zakresu świadczenia 800+, RKO, czy świadczeń „aktywni rodzice w pracy” lub „aktywnie w domu”) pierwszeństwo ma ustawodawstwo innego państwa – wyszczególnione powyżej świadczenia, za wypłatę których odpowiada ZUS - otrzymasz zawsze w pełnych, ustawowo określonych kwotach – jeśli tylko spełnione będą przesłanki wynikające z ustaw polskich.
Przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego kształtują procedury, dzięki którym twój wniosek o świadczenia rodzinne złożony w państwie, w którym aktualnie przebywasz/ pracujesz - może zostać rozpatrzony również przez instytucję tego kraju, w którym mieszkają pozostali członkowie twojej rodziny.
To wojewoda zapewnia obsługę wniosków o świadczenia rodzinne, przekazanych do Polski przez instytucje zagraniczne – poprzez nadanie biegu tym sprawom, dbając, aby jeśli tylko jest to możliwe rodzina miała możliwość wskazania, czy wniosek złożony w innym państwie ma zostać rozpatrzony również w Polsce - oraz w jakim zakresie. Następnie w zależności od podjętych ustaleń właściwa rzeczowo instytucja w Polsce (ZUS lub wojewoda) wydaje rozstrzygnięcie w postępowaniu zainicjowanym podaniem przekazanym przez instytucję zagraniczną.
WZORY WNIOSKÓW ORAZ ZAŁĄCZNIKÓW DO WNIOSKÓW – DO POBRANIA